De horloge-wereld gebruikt vaak gespecialiseerde termen die niet bij iedereen bekend zijn. Om de passie voor horloges verder te kunnen delen is het belangrijk om alle gebruikte termen toegankelijk te maken voor iedereen die geïnteresseerd is in het onderwerp. Hier staan de meest voorkomende termen en hun betekenis op een rijtje.
Het woordenboek
Het woordenboek is opgesplitst in twee categorieen: Zichtbare onderdelen en uurwerk onderdelen.
Zichtbare onderdelen
Kast (case): Container die het uurwerk beschermt tegen stof, vocht en schokken. De ronde vorm is het meest voorkomend omdat deze het gemakkelijkst te bewerken is op een draaibank en het nauwkeurigst kan worden gemonteerd. Aanvullend op het klassieke ronde model kunnen vormen voor polshorloge-kasten ovaal, rechthoekig, of vierkant zijn. De vorm van het uurwerk is niet noodzakelijk dezelfde als die van de kast.
Kroon (crown): Een gekartelde of geribbelde knop met verschillende vormen die met de hand wordt gedraaid om een horloge op te winden en de tijd in te stellen. De kroon is bevestigd aan het uiteinde van de opwindstang. Soorten kronen: 1. Breguet; 2. Ronde Louis XV; 3. Platte Louis XV; 4. Gefacetteerd.
Schroefkroon (screw-down crown): een kroon met een kraag met schroefdraad die een afdichting samendrukt om het horloge waterdicht te maken tijdens het duiken.
Glas (crystal): Dunne plaat van mineraal glas of doorzichtig synthetisch materiaal (bijv. rhodoid, celluloid, plexiglas of hesaliet) die de interne inhoud van horloges en klokken beschermt. Aangebracht aan de voor- of achterkant zodat de tijd kan worden afgelezen en het binnenwerk kan worden bekeken. In hoogwaardige horloges worden saffierkristallen en andere transparante en krasbestendige kristalelementen gebruikt.
De belangrijkste vormen van horlogeglazen zijn 1. rond, lunet. 2. rond, verhoogd kristal. 3. rond, chevé. 4. rond, concaaf kristal. 5. gevormd glas. 6. gevormd kristal. 7. gevormd, hol kristal. 8. gevormd, cocktail stijl. 9. 10. rond, vergrotend 11. verzegeld met spanring Bij sommige modellen (10) maakt een vergrootglas het makkelijker om bepaalde elementen op de wijzerplaat af te lezen, zoals de kalender.
lunette (bezel): een ring die in het horloge wordt gedreven of geklikt en die het glas vasthoudt. Het is mogelijk dat de bezel van het horloge draait en is voorzien van een referentiemarkering en/of minuutverdelingen die perfect samenvallen met die op de wijzerplaat. Het toont de geselecteerde tijdsperiode of de tijd in andere tijdzones. Volgens ISO 6425 (requirements and test methods for divers’ watches) is deze voorziening essentieel op duikhorloges. Er bestaan ook vaste bezels met een schaalverdeling in minuten. Een druksensor kan ook diepte aangeven met een bewegende naald.
Pootjes (lugs): Plek aan de kast van het horloge waaraan de horlogeband wordt bevestigd. Door hun vorm en decoratie zijn ze vaak esthetischer dan de kast zelf. Traditioneel worden de lugs aan een polshorloge gelast.
Polijsting (polishing): Mechanische of chemische handeling gebruikt om de pieken van restruwheid op een oppervlak af te vlakken. Het doel is om hoog glimmende opervlakken te creëren.
Band (strap/bracelet): een armband van metaal of leer met als doel het horloge vasthouden zodat deze om de pols bevestigd kan worden. Het lange deel a van het polsbandje is doorboord met gaatjes en aan het korte deel bevestigd met de gesp b. De twee uiteinden van het polsbandje zijn met ringen, staafjes of op een andere manier bevestigd aan de lussen of lugs van de horlogekast. Polsbandjes kunnen gemaakt zijn van goud, zilver, staal, leer, huid, siliconen en textiel en variëren van eenvoudige tot de meest rijk versierde ontwerpen.
Wijzers (hands): Wijzer, meestal gemaakt van een dun, licht stuk metaal, zeer variabel van vorm, dat over een wijzerplaat of schaal met schaalverdeling beweegt. Horloges hebben meestal drie wijzers die de uren, minuten en seconden aangeven. De vroegste horloges hadden maar één uurwijzer. De Engelse horoloog Daniel Quare zou de minutenwijzer rond 1691 hebben geïntroduceerd. Hij werd echter pas in het begin van de 18e eeuw algemeen gebruikt. De eerste wijzers waren sterk en zwaar, omdat de wijzerplaat nog niet door glas werd beschermd. Aan het einde van de 18e eeuw werden de wijzers slanker en eleganter.
Moderne wijzers worden mechanisch vervaardigd in een grote verscheidenheid aan stijlen, kwaliteiten en kleuren. Hoogwaardige wijzers zijn gemaakt van gehard staal en hebben een gepolijste buis of kop. Om roest te voorkomen, wordt messing ook gebruikt voor het maken van wijzers.
Wijzerplaat (dial): Bovenop het uurwerk gemonteerd en waarop verschillende markeringen zijn aangebracht om in gewone horloges en klokken de uren, minuten en seconden aan te geven. Wijzerplaten variëren sterk in vorm, decoratie, materiaal, enz. De aanduidingen worden gegeven door middel van cijfers, verdelingen of (index)tekens van verschillende types.
Stijlen: 1. Breguet; 2. Roman; 3. Gothic; 4. baton; 5. skeleton; 6. Greek; 7. Paris; 8. cubic; 9. en 10. fantasy.
Uurwerk onderdelen
Uurwerk (movement): een apparaat dat een terugkerend fenomeen produceert, behoudt en verwerkt en tijd kan tellen. De materie is echter vrij complex, maar de essentiële onderdelen zijn voor een mechanisch uurwerk:
- De energieaccumulator: bestaande uit de veer e die in de loop f gewikkeld is, de ratel b en het kroonwiel a. Het automatische opwindmechanisme is de energiebron.
- De tandwieloverbrenging (gear-train) bestaat uit de wielen op hun rondsels: het derde wiel g, het minutenwiel r, het vierde (seconde) wiel h. De tandwieloverbrenging brengt de aandrijfkracht over op het echappement en het regelorgaan.
- Het echappement: mechanisme dat de oscillaties van het regelorgaan in stand houdt. k is het ontsnappingswiel en m de hefboom en de gaffel.
- Het regelorgaan: de balans o en de balansveer p zijn bevestigd aan de baak n. Dit apparaat is een mechanische oscillator. Het echappement levert de impulsen die nodig zijn om het horloge 24 uur of langer te laten lopen.
Voor een quartz uurwerk, een elektronisch horloge met een kwartsresonator als tijdbasis, zijn de volgende onderdelen van toepassing:
- De energieaccumulator a: een cel of oplaadbare batterij.
- Het telorgaan b: bestaande uit verschillende frequentieverdelingsschakelingen.
- Het regelorgaan c: de oscillerende kwartskring.
- Het instelorgaan d: trimmer, mini-potentiometer (of elektronisch gestuurde ratel) verbonden met hetzelfde circuit, dat zeer nauwkeurige afstellingen vereist om goed te functioneren.
- Het verdeelorgaan e: de stappenmotor, een mechanisme dat elektrische impulsen omzet in mechanische impulsen.
- Het verdeelorgaan f: de trein die de impulsen van de stappenmotor doorgeeft aan het weergavemechanisme.
De vormen van uurwerken zijn onder andere: 1. rond; 2. tonneau; 3. rechthoekig met afgesneden hoeken; 4. ovaal; 5. baguette.
Het uurwerk zelf is een vrij complexe zaak, zie hiervoor ons meer gedetailleerde artikel: Hoe werkt een horloge?
De belangrijkste onderdelen die zorgen voor de tijdsregulatie zijn:
Balans: veer die zorgt voor het ritme voor het schakelrad en de ankers.
Echappement: De onderdelengroep die de drijfkracht van het uurwerk reguleert. Bestaand uit de balans, de balansveer, en het ankerrad.
Gaandewerk/tandwieloverbrenging: Combinatie van het minuutrad, het derde rad, het vierde rad en het schakelrad waarmee de drijfkracht van de opwindveer overgebracht wordt naar het echappement.
Overige termen
C.O.S.C: De Contrôle Officiel Suisse de Chronomètres, het officieel Zwitsers testbureau voor uurwerken.
Kaliber (of Caliber): Model of type van een uurwerk.
Nog niet uitgelezen?
De Federatie van de Zwitserse horloge-industrie FH heeft in samenwerking met een 30-tal experts een digitale versie van het ‘Woordenboek van de horlogerie’ gepubliceerd. De huidige versie is geschreven in het Frans, Duits en Engels en bevat 6.000 termen en bijna 900 illustraties, waarvan sommige bewust in hun oorspronkelijke stijl zijn gehouden.
De engelse versie van het woordenboek is hier te vinden: https://dictionary.fhs.swiss/?l=en
